Vashingtonda 6 noyabr keçirilən C5+1 sammiti ABŞ-ın Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrində dönüm nöqtəsi oldu və bu uzunmüddətli formatı əhəmiyyətli geosiyasi çəki daşıyan platformaya çevirdi. Qlobal dinamikaların dəyişməsi fonunda ABŞ regiona yenidən diqqət yetirmək siqnalını verdi və əlaqələri dərinləşdirmək üçün yenilənmiş strategiyanı təqdim etdi.
Mərkəzi Asiya liderləri ilə keçirilən müzakirələrdə ABŞ Prezidenti Donald Trump regionun unikal Yevrasiya mövqeyini vurğuladı və idarəsinin iqtisadi və siyasi tərəfdaşlığı gücləndirmək öhdəliyini qeyd etdi. O, TRIPP layihəsini – Beynəlxalq Sülh və Məişət üçün Trump Marşı (Zəngəzur Dəhlizi kimi də tanınır) – region nəqliyyat loqistikasının yenidən qurulmasında Azərbaycanı köhnək daşı kimi təqdim etdi.
Trump TRIPP-i Orta Dəhliz üçün oyun dəyişdirən kimi təsvir etdi və Mərkəzi Asiya ilə Qərb arasındakı ticarət əlaqələrini gücləndirəcəyini bildirdi. Zəngəzur marşının daxil edilməsi ilə təşəbbüs illik yük həcmini 15 milyon tona qaldıra bilər və tranzit səmərəliliyini artıracaq.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Qazaxıstan Prezidenti Qasım-Cumar Toqayev ilə əvvəlki görüşlərdə TRIPP-in reallaşdırılması yolunu təsdiqlədi. Əliyev onu 2025-ci il avqust ayının Vashington sammitinin əsas nəticəsi kimi adlandırdı və Trumpun adlandırılması ilə onun qaçınılmaz icrasının vurğulandığını qeyd etdi. Dəhliz, o əlavə etdi, Zəngəzur vasitəsilə Orta Dəhlizə əlavə yol yaradır və Asiya-Avropa qoşulmasını əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır.
Bu səylərlə paralel olaraq Vashington iqtisadi gündəmini irəli aparmaqda, yüksək texnologiya, müdafiə və enerji sektorları üçün vacib olan nadir torpaq elementləri kimi kritik mineralları prioritetləşdirir. Mərkəzi Asiya ən yaxşı əməkdaşlıq zonası kimi qiymətləndirilir. Qazaxıstan ABŞ ilə mineral inkişafı üzrə birgə müəssisələr qurmuşdur, bu da böyük özəl investisiyalarla dəstəklənir. Özəkistan ABŞ investisiyaları və alış-satışlarında on milyardlarla dollar planları elan edib, enerji və yonacaq mədənindən başlayaraq.
Bu yaranan çərçivə strateji resursları və yeni investisiyaları siyasi ittifaqlarla birləşdirir. Lakin resurslar tək kifayət deyil; bazarlara çıxış üçün möhkəm nəqliyyat şəbəkələri açardır, burada Azərbaycan mərkəzi rol oynayır. Bakının mövqeyi Mərkəzi Asiya ilə Avropanı birləşdirir, güclü Xəzər filotu, liman sistemi, hava limanları və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu ilə dəstəklənir – etibarlı tranzit üçün möhkəm əsas yaradır.
Mərkəzi Asiyanın əksər yükü indi Azərbaycan vasitəsilə Orta Dəhlizdən keçir, bu meylləri Zəngəzur Dəhlizi birbaşa Avropa çıxışı ilə gücləndirir. Qazaxıstan enerji ixracı üçün Azərbaycan marşlarından istifadəni artırır və daha da genişləndirməyi planlaşdırır. Oxşar müzakirələr uran və digər mineral daşımalarını Azərbaycan vasitəsilə əhatə edir, Bakını Mərkəzi Asiya resurslarının dünya bazarlarına qapısı kimi möhkəmləndirir.
Azərbaycan region dinamikasını formalaşdıran siyasi və iqtisadi qovşaq statusunu möhkəmləndirmişdir. ABŞ analitikləri Bakının layihənin uğurunda lazımsız olduğunu daha çox qeyd edir – bu, Mərkəzi Asiya dövlətləri və Vashington tərəfindən də paylaşılır.
Yeni qarşılıqlı təsir modeli formalaşır: ABŞ resurslar və infrastruktur ətrafında iqtisadi diplomatiyadan istifadə edir, Mərkəzi Asiya isə texnoloji, investisiya və loqistik fürsətlər qazanır. Azərbaycan həyati birləşdirici kimi çıxır və möhkəm, genişlənən nəqliyyat əlaqələrini təmin edir. Regional ölkələr belə ənənəvi yolardan diversifikasiya edə və yeni bazarlara çıxa bilər.
ABŞ region təsirinə çoxfunksional vasitə qazanır, Mərkəzi Asiya coğrafi məhdudiyyətlərdən qaçır. Mərkəzdə Azərbaycan dayanır, Şərq-Qərb körpüsü kimi üstünlüyünü sübut edir. Bu dinamika Zəngəzur Dəhlizini siyasi və iqtisadi sahələrdə sürətləndirir.
Region nəqliyyat marşları və strateji aktivlərin beynəlxalq münasibətləri müəyyənləşdirdiyi bir dövrə girir – Azərbaycan isə idarəetmədə möhkəm mövqedədir.
https://news.day.az/economy/1794402.html